کنه نوعی انگل خارجی بسیار کوچک از گروه بندپایان (Arthropoda) است که معمولاً از خون حیوانات یا انسان‌ها تغذیه می‌کند. کنه‌ها بیشتر به دسته‌ی عنکبوتیان (Arachnida) تعلق دارند، یعنی از نظر زیستی به عنکبوت‌ها و عقرب‌ها نزدیک‌ترند تا به حشرات.
ویژگی‌های کلی کنه:
اندازه کنه : جثه کنه ها کمتر از یک میلی‌متر است و تا چند میلی‌متر بزرگ میشن که (قبل و بعد از تغذیه اندازشون فرق دارد).
کنه ها معمولاً به رنگ های قهوه‌ای، خاکستری، سیاه یا قرمز وجود دارند.
ویژگی بدنی : بدون بال و بدون شاخک، بدن یک تکه و نرم یا سختی دارن که با توجه به نوعشون که در ادامه براتون نوشتم، این نرمی و سختی تغییر میکنه.
محل زندگی: در محیط‌های مرطوب، چمن‌زار، جنگل، پوست حیوانات و بدن پرندگان و پستانداران (مثل سگ، گربه و انسان).
تغذیه: خون‌خوار هستند؛ با فرو کردن دهان‌ابزار مخصوص در پوست، خون میزبان را می‌مکند.
انواع کنه ها
شاید فکر کنید کنه ها فقط یک نوع هستند اما ما دو نوع کنه اصلی داریم که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت این کنه ها هم ویژگی های ظاهری متفاوتی دارند و هم محل زندگی آنها متفاوت است.
۱. کنه‌های سخت (Hard ticks – خانواده Ixodidae)
- بدن سفت و سخت دارند؛ پشتشون یک پوشش سخت به اسم scutum داره که مثل یک سپر برای محافظت از کنه عمل میکنه که در عین حال رطوبت بدن کنه رو هم نگه میداره ، درست مثل پوسته کیتین که پشت سوسک ها وجود داره و ازشون محافظت میکنه.
- اما این اسکوتوم یکی از راه های تشخیص کنه نر از ماده هم هست، چون در کنه نر کل پشت رو این محافظ سخت گرفته در حالی که در ماده ها این پوشش فقط قسمت جلویی پشت رو گرفته و بخش پشتی برای نگهداری خون بدون این پوشش هست چون کنه ماده لازمه شکمش منعطف باشه.
- کنه های سخت بیشتر به عنوان کنه‌ی سگ قهوه‌ای، کنه‌ی گاوی، کنه ناقل بیماری لایم شناخته میشوند
- مدت زیادی (حتی چند روز) روی بدن میزبان باقی می‌مونن.
- در معاینه روی بدن حیوانات یا انسان راحت‌تر دیده میشن.
۲. کنه‌های نرم (Soft ticks – خانواده Argasidae)
- بدن نرم، انعطاف‌پذیر و بدون پوشش سخت دارند.
- بیشتر در لانه پرندگان، خفاش‌ها یا محیط‌های تاریک پیدا میشن.
- کمتر روی بدن دیده میشن چون شب‌ها خون می‌مکند و بعد قایم میشن.
- مثل کنه‌های کبوتری یا کنه مرغی (Argas persicus).
کنه‌های نرم (Soft Ticks) همون‌هایی هستن که خیلی از ما کمتر درباره‌شون شنیدیم، ولی از نظر علمی و حتی خطر بیماری‌زایی بسیار مهم هستن.
مشخصات ظاهری کنه نرم :
- بدن نرم، چرمی‌شکل و بیضی یا گرد هست.
- بدون پوشش سخت (scutum) یا همانطور که گفتم پوشش؟سخت کوچکی دارن.
- دهان یا قطعات دهانی از بالا دیده نمی‌شن (برخلاف کنه سخت).
- رنگ بدن معمولاً قهوه‌ای روشن تا خاکستری.
محل زندگی:
کنه‌های نرم معمولاً روی بدن میزبان نمی‌مونن! این کنه ها همونی هستند که وقتی میریم مسافرت شبا میان میزنن و در میرن!!!
- در مکان‌های تاریک، گرم، مرطوب و مخفی زندگی می‌کنن: مثلا:
- لانه‌ی پرندگان
- شکاف دیوارها
- اتاق مرغ یا کبوتر
- زیر قالی یا بین درز چوب‌ها
- شب‌ها بیرون میان، چند دقیقه خون می‌مکن و دوباره مخفی میشن (مثل پشه).
نحوه‌ی تغذیه:
خیلی سریع خون می‌مکن (برخلاف کنه سخت که ممکنه روزها بمونه).
در طول عمرش می‌تونه چند بار میزبان رو نیش بزنه.
می‌تونه هفته‌ها تا ماه‌ها بدون تغذیه زنده بمونه!
بیماری‌های قابل انتقال:
- تب راجعه (Relapsing fever) – در انسان
- بیماری‌های خونی در پرندگان و دام‌ها
- گاهی واکنش‌های آلرژیک شدید در حیوانات و انسان ( الرژی در سگ را بخوانید)
نمونه های رایج از کنه نرم:
یکی از شناخته‌شده‌ترین انواعش:
کنه مرغی (Argas persicus) که باعث بی‌حالی، کاهش تخم‌گذاری، کم‌خونی و حتی مرگ در مرغ‌ها می‌شه. این کنه‌ها روزا قایمن، شبا حمله می‌کنن.
چگونگی مبارزه و پیشگیری از کنه های نرم:
- ضدعفونی دقیق محل نگهداری دام یا پرندگان
- استفاده از آهک، سم‌پاشی یا شعله‌پاشی در لانه
- جدا کردن پرنده‌های بیمار یا آلوده
- تمیز کردن منظم بستر و لانه‌ها
به طور خلاصه بهتون بگم، کنه نرم، انگل شب‌گرد و مخفی‌کاریه که خون می‌مکه، اما روی بدن حیوان باقی نمی‌مونه. در لانه‌ها زندگی میکنه و در مرغ‌ها و پرندگان خانگی خیلی دیده می‌شه. کنترلش با تمیزکاری محیط از خود حیوان مهم‌تره، بنابراین اون کنه ای که روی بدن سگ هست و ما معمولا دنبالش میگردیم و به عنوان کنه سگ یا کنه گربه میشناسیم از دسته کنه های سخت هستند.
ایا کنه انواع گوناگونی داره ؟
کنه‌ها می‌تونن بدن سخت یا نرم داشته باشن؛ بستگی داره از کدوم خانواده باشن. هر دو نوع خون‌خوارن و ناقل بیماری.
چرا کنه‌ها خطرناک هستند؟
قبلا در رابطه با خطرات کنه سگ برای انسان باهاتون صحبت کردم اگر دنبال جواب این سوال هستید حتما مقاله ای که قبلا نوشتم رو بخونید ولی به طور کلی کنه ها خطرات زیر را به دنبال دارند:
1. انتقال بیماری‌ها:
- بیماری لایم (Lyme disease)
- تب کریمه-کنگو (CCHF)
- تب راجعه
- آنسفالیت ناشی از کنه
2. حساسیت و خارش شدید
3. کم‌خونی در حیوانات خانگی در صورت آلودگی شدید
تفاوت کنه با شپش در چیست ؟
خیلی از افراد بر این باور هستند که کنه با شپش یکی هست اما اینطور نیست در اینجا تفاوت این دو را مشاهده کنید.
ویژگی کنه شپش
- گروه زیستی عنکبوتیان حشرات
- تعداد پا ۸ عدد ۶ عدد
- محل زندگی سطح پوست یا در چین‌خوردگی‌ها بین موها یا روی پوست سر/بدن
نوع تغذیه خون‌خوار خون‌خوار
انتقال بیماری شدید و خطرناک کمتر، اما ممکن است
روش مقابله:
- بررسی منظم بدن حیوانات
- استفاده از داروهای ضد انگل (مثل اسپری، قطره، قلاده)
- اصلاح و ضدعفونی محل زندگی حیوان
- مراجعه به دامپزشک در صورت مشاهده‌ی کنه
در رابطه با کنه هم که انواعش رو در بالا بیان کردیم راحت میتونید این دو رو با هم مقایسه کنید.