پسیتاکوزیس یا تب طوطی

پسیتاکوزیس یا تب طوطی یک بیماری مشترک بین انسان و پرنده است که توسط باکتری Chlamydophila psittaci  ایجاد میشه مهمترین راه انتقال این بیماری به انسان استنشاق ذرات معلق حاوی باکتری Chlamydia psittaci در هواست که خودشو در پرنده ها به صورت بی حالی و ترشحات بینی و چشم نشون میده و در ما انسان ها به شکل عفونت تنفسی یا ذات‌الریه ظاهر میشه. پسیتاکوزیس با آزمایش‌های PCR و سرولوژی در پرندگان و انسان تشخیص داده میشه، درمان اصلی در هر دو مورد با آنتی‌بیوتیک داکسی‌سایکلین صورت می‌گیرد. دوره درمان در انسان معمولاً ۱۰ تا ۲۱ روز و در پرندگان ۴۵ تا ۶۰ روز است، که البته تمرکز اصلی روی پیشگیری و کاهش تماس با پرندگان آلوده است، با این توضیح نسبتا کامل از تعریف بیماری تا نحوه ی درمان بریم به سراغ بررسی تخصصی و جز به جز این بیماری که بیشتر در طوطی سانان دیده میشه!! پس اگر طوطی داره و نگران بیماری پسیتاکوزیس هستی این مقاله رو اصلا از دست نده بعد از خوندن این مقاله دیدگاهت تغییر خواهد کرد.

بیماری پسیتاکوزیس Psittacosis یا تب طوطی چیست؟

بیماری پسیتاکوزیس (Psittacosis)، که با نام‌های تب طوطی (Parrot Fever) یا اورنیتوزیس (Ornithosis)  نیز شناخته میشه یک بیماری عفونی باکتریایی مشترک بین انسان و حیوان (زئونوز) است که توسط باکتری داخل سلولی اجباری به نام Chlamydophila psittaci یا Chlamydia psittaci ایجاد میشه!

انتقال بیماری پسیتاکوزیس از پرنده به انسان

پسیتاکوزیس از انسان به انسان تقریباً منتقل میشه و تنها چند مورد بسیار نادر گزارش شده است. این بیماری عملاً زئونوز (zoonotic) و مخصوص انتقال از پرنده به انسان است.

این بیماری در پرندگان به عنوان کلامیدیوزیس پرندگان (Avian Chlamydiosis) شناخته می‌شود و می‌تواند طیف گسترده‌ای از پرندگان وحشی و اهلی، به ویژه اعضای خانواده طوطی‌سانان (مانند طوطی، ملنگو، کاکادو، و عروس هلندی) و همچنین کبوترها، مرغ‌ها و بوقلمون‌ها را درگیر کند و از پرنده به پرنده یا از پرنده به انسان منتقل بشه اما از انسان به پرنده یا از انسان به انسان انتقال بیماری پسیتاکوزیس رو نداریم!  

چرخه بیماری پسیتاکوزیس (در پرنده و انسان)

چرخه بیماری پسیتاکوزیس (Psittacosis) ناشی از Chlamydia psittaci است به این صورته که ، باکتری Chlamydia psittaci  که در فضولات خشک، ترشحات بینی و پرهای پرندگان آلوده یافت می‌شود می‌تواند برای ماه‌ها در محیط زنده بماند. انسان‌ها عمدتاً از طریق استنشاق این ذرات آلوده به بیماری مبتلا می‌شوند.

Chlamydophila psittaci  یک باکتری اجباری داخل‌سلولی (Obligate Intracellular Bacterium) است و چرخه‌اش مشابه سایر کلامیدیاها دو مرحله‌ای :

۱. Elementary Body (EB) – فرم عفونی و مقاوم

۲. Reticulate Body (RB) – فرم تکثیری داخل‌سلولی

که با این دو چرخه وارد بدن پرنده یا انسان میشه و بعد تکثیر اتفاق میوفته و بیماری شکل میگیره حالا بریم با هم اول چرخه این باکتری داخل بدن پرنده رو بررسی کنیم از ورود به بدن حیوان تا بیماری و بعد بریم سراغ بدن انسان و چرخه این باکتری داخل بدن انسان رو بررسی کنیم.

۱. چرخه بیماری پسیتاکوزی  در پرنده (منبع اصلی انتقال)

مرحله ۱: ورود عامل بیماری یا همون باکتری Chlamydia psittaci  به بدن پرنده

 EB (فرم عفونی) از طریق استنشاق، خوردن غذا یا تماس با ترشحات وارد بدن پرنده می‌شود و به سلول‌های اپی‌تلیال دستگاه تنفس متصل می‌شود.

مرحله ۲: ورود به سلول توسط اندوسیتوز

EB توسط اندوسیتوز وارد سلول میزبان می‌شود و داخل یک اوکول (inclusion) قرار می‌گیرد.

مرحله ۳: تبدیل EB → RBاز فرم عفونی به فرم تکثیری تبدیل میشه

درون سلول، EB در حدود 8–12 ساعت به فرم متابولیک فعال RB تبدیل می‌شود.

RB‌ها که در واقع باکتری ها دارن تکثیر میشن هم مصرف‌کننده انرژی هم غیرعفونی و هم در حال تکثیر سریع هستند، و پس از این مرحله به مرحله 4 میره

مرحله ۴: تکثیر سریع RB

RB‌ها در داخل inclusion proliferate می‌کنند و تعدادشان زیاد می‌شود، چندین بار این روند تکرار میشه که به حدی برسه که بتونه به راحتی در بدن پرنده پخش بشه و درگیرش کنه!! در  این مرحله پرنده مریض میشه و علائم رو از خودش نشون میده ، بعد دوباره به فرم EB یا همون فرم عفونی باکتری تبدیل میشه و ازاد میشه تا در پرها و مدفوع و ... بمونه و بتونه به یه میزبان دیگه منتقل بشه.

مرحله 5: آزاد شدن باکتری های فرم عفونی در بدن پرنده

• EB‌ها از سلول خارج می‌شوند (از طریق لیز سلول یا اگزوسیتوز) و وارد محیط می‌شوند:
• در مدفوع پرنده
• در ترشحات بینی و دهان
• در پرها و ذرات هوا
• این ذرات خشک می‌شوند و با کوچک‌ترین حرکت در هوا پخش می‌شوند و برای مدت طولانی عفونی باقی می‌مانند.

📌 نتیجه: پرنده ممکن است بدون علامت باشد ولی همچنان باکتری را دفع کند و انسان یا پرنده دیگر را آلوده کند

چه زمانی بیماری پسیتاکوزیس در پرنده ظاهر میشه؟

پرنده زمانی بیمار می‌شود که RB فرم تکثیری Chlamydia psittaci داخل سلول‌های تنفسی و کبد و طحال شروع به تکثیر زیاد می‌کند، کمی بالاتر کامل تر توضیح دادم خدمتتون.

زمانی که تعداد RB‌ها زیاد می‌شود، سلول‌های تنفسی پرنده می‌ترکند (cell lysis) و در نتیجه التهاب شدید در بافت تنفسی ایجاد می‌شود کبد و طحال بزرگ می‌شوند (hepatosplenomegaly)که در این زمان پرنده به‌صورت بالینی بیمار می‌شود.

علائمی بیماری پسیتاکوزیس در طوطی و پرنده

علائم بیماری پسیتاکوزی خودشو در چهار وجه تنفسی، عمومی، گوارشی و سیستمیک نشون میده، از نظر تنفسی پرنده عطسه ، ترشحات بینی و تنگی نفس خواه داشت و سینوس های چشم تورم داره، از نظر عمومی شاهد بیحالی ، کاهش وزن، پف کردن پرهای پرنده، کاهش اشتها در طوطی خواهیم بود، از نظر گوارشی اسهال سبز مایل به زرد ( قبلا در مورد رنگ مدفوع پرنده ها و تشخیص بیماری هاشون بهتون گفتم ) ، دهیدراته شدن رو خواهیم دید و از نظر سیستمیک شاهد تب در پرنده و بزرگی کبد و طحال خواهیم بود که در این حالت تمامی این علائم بالینی نشان از درگیری پرنده یا طوطی با این بیماری دارد.

خلاصه ای از چرخه بیماری پسیتاکوزیس پرنده

• EB وارد بدن پرنده می‌شود
• داخل سلول می‌رود و به RB  تبدیل میشه
• RBها تکثیر می‌شوند
• در همین مرحله پرنده بیمار می‌شود
• RB دوباره EB می‌شود
• EB از بدن دفع می‌شود و پرنده می‌تواند دیگران را آلوده کند

📌 خود پرنده ممکن است علائم واضح داشته باشد یا در برخی گونه‌ها کاملاً فقط ناقل بدون علامت باشد و همچنان در مرحله ۶ باکتری را دفع کند.

۲. انتقال بیماری پسیتاکوزیس از طوطی به انسان

انسان معمولاً از طریق استنشاق EB از فضولات خشک و ترشحات، تماس با دهان/چشم  آلوده میشه. در انسان هم به همین صورت اتفاق میوفته که EB  وارد دستگاه تنفسی انسان می‌شود، به سلول‌های اپی‌تلیال ریه متصل شده و وارد آنها میشه، و در همونجا به RB فعال تبدیل میشه و شروع به تکثیر داخل سلولی میکنه! این تکثیر ادامه پیدا میکنه تا انتشار داخل ریه اتفاق میوفته و پنومونی آتیپیک (Atypical Pneumonia)داریم و بعد وارد  خون (bacteremia) میشه و علائم زیر رو انسان نشون میده:

• تب
• درد عضلانی
• درگیری سیستمیک (کبد، طحال)
• گاهی آندوکاردیت، هپاتیت خفیف
• التهاب شدید تنفسی رخ می‌دهد ( که این در فرم خیلی حاد اتفاق میوفته)

علائم بیماری پسیتاکوزیس در پرنده ها و انسان

بسیاری از پرندگان آلوده ممکن است بدون علامت باشند و باکتری را به صورت متناوب دفع کنند، که این امر تشخیص را دشوار می‌کند. در پرندگان علامت‌دار، نشانه‌ها غیراختصاصی هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:

علائم بیماری در پرنده ها

• بی‌حالی و افسردگی
• کاهش اشتها و وزن
• اسهال (مدفوع سبز یا آبکی)
• ترشحات چشم و بینی (ورم ملتحمه)
• مشکلات تنفسی

علائم بیماری در انسان

دوره کمون (نهفتگی) بیماری در انسان معمولاً ۵ تا ۱۴ روز پس از قرار گرفتن در معرض باکتری است. علائم اغلب شبیه به آنفولانزا هستند:

• تب و لرز
• سردرد شدید و دردهای عضلانی (میالژی)
• سرفه خشک
• تنگی نفس (در موارد ذات‌الریه)
• خستگی شدید

تشخیص بیماری پسیتاکوزیس

تشخیص پسیتاکوزیس در انسان اغلب بر اساس شرح حال دقیق بیمار (سابقه تماس با پرندگان) و آزمایش‌های آزمایشگاهی تأییدی انجام میشه که شامل :

آزمایش‌های انسانی: شامل تست‌های سرولوژی برای یافتن آنتی‌بادی‌های ضد C. psittaci در خون) و تکنیک‌های تقویت اسید نوکلئیک (مانند PCR بر روی نمونه‌های تنفسی یا خلط است.

تشخیص در پرندگان: شامل کشت باکتری، PCR و تست‌های سرولوژی بر روی نمونه‌های خون، سواب کلوآک یا بافت‌های بدن (در پرندگان مرده) است.

درمان  بیماری پسیتاکوزیس طوطی و طول درمان

درمان اصلی در انسان و پرندگان استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها است.

در انسان: داروی انتخابی داکسی‌سایکلین (Doxycycline) است. طول درمان معمولاً ۱۰ تا ۲۱ روز است و باید تا چند روز پس از رفع تب ادامه یابد تا از عود بیماری جلوگیری شود.

در پرندگان: درمان معمولاً با تتراسایکلین‌ها (اغلب داکسی‌سایکلین) انجام می‌شود که باید برای مدت زمان طولانی‌تری، معمولاً ۴۵ روز، ادامه یابد تا عفونت به طور کامل ریشه‌کن شود و از تبدیل شدن پرنده به ناقل مزمن جلوگیری گردد.

مراقبت‌ها و پیشگیری از پسیتاکوزیس

پیشگیری و مدیریت بیماری نیازمند رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی است:

کاهش تماس: به حداقل رساندن تماس با پرندگان وحشی و بیمار.

بهداشت قفس: تمیز کردن منظم قفس پرندگان خانگی در حالی که سطح آن مرطوب است (برای جلوگیری از بلند شدن گرد و غبار آلوده به هوا). استفاده از ماسک و دستکش هنگام تمیز کردن قفس برای افراد در معرض خطر توصیه می‌شود.

قرنطینه پرندگان جدید: هر پرنده جدیدی که به خانه آورده می‌شود باید برای چند هفته قرنطینه شود و توسط دامپزشک متخصص پرندگان معاینه گردد.

مراجعه به دامپزشک: در صورت مشاهده هرگونه علائم بیماری در پرنده، فوراً به دامپزشک پرنده مراجعه شود.

این اقدامات برای حفاظت از سلامت پرندگان و جلوگیری از انتقال این بیماری بالقوه جدی به انسان ضروری است.

پرندگان مستعد بیماری پسیتاکوزیس کدامند؟

این باکتری می‌تواند بیش از ۴۰۰ گونه پرنده را آلوده کند. با این حال، در پرندگان خانواده طوطی‌سانان (Psittacidae) مانند طوطی‌ها، ماکائوها، عروس هلندی‌ها، و ملنگوها شیوع و حساسیت بیشتری دارد.

پرندگان دیگری که ممکن است ناقل این بیماری باشند عبارتند از:

کبوترها

قناری‌ها

مرغ و بوقلمون‌های اهلی

طوطی ملنگو جزو پرندگانی است که در صورت آلوده شدن، می‌تواند این بیماری را منتقل کند، به همین دلیل رعایت بهداشت محیط نگهداری و چکاپ‌های منظم دامپزشکی برای جلوگیری از انتقال به انسان بسیار حائز اهمیت است.

سخن آخر

امیدوارم این مقاله براتون مفید بوده باشه، سعی کردیم صفر تا صد بیماری پسیتاکوزیس که بیشتر هم در طوطی سانان دیده میشه رو مورد بررسی قرار بدیم، تعریف بیماری رو حالا میدونید و میدونید که یک بیماری عفونی باکتریایی محسوب میشه که درمانش با آنتی بیوتیک انجام میشه، همچنین میدونید که راه تشخیصش هم از طریق علائم بالینی هست هم از طریق آزمایشات تشخیصی انجام میشه، راه های انتقال هم با هم بررسی کردیم و میدونیم که بیشتر از طرق باکتری که در فضولات و پر پرنده هست و در هوا پخش میشه امکان انتقال به انسان و دیگر پرنده ها وجود داره، تمام تلاش ما کمک به شما دوستان در نگهداری از حیوانات و سلامتی خودتونه، امیدواریم در تحقق یافتن این امر تلاشمون مفیده بوده باشه، شما هم با نظرات ارزشمندی که برامون مینویسید میتونید در راه ما را یاری کنید. پت لینک همیشه در کنارتون خواهد بود.